Luật Cán bộ, công chức 2008 nêu rõ: Thực thi công vụ của cán bộ, công chức là phải thực hiện nghiêm các nguyên tắc: Tuân thủ Hiến pháp và pháp luật; bảo vệ lợi ích Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân; đúng thẩm quyền. Nghĩa là, trong thực thi công vụ, đòi hỏi cán bộ, công chức phải thực hiện đầy đủ trách nhiệm được giao; thực hiện đầy đủ thẩm quyền theo chức danh, vị trí việc làm và đạt kết quả theo yêu cầu của lãnh đạo đề ra. Về phương diện chính trị - xã hội, trách nhiệm công vụ có mục đích bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của nhà nước, quyền, lợi ích của nhân dân, của cơ quan, tổ chức, bảo vệ pháp luật theo nguyên tắc tối cao là: Cái gì có lợi cho tập thể, cộng đồng, cho nhân dân, cho đất nước thì phải toàn tâm, toàn sức thực hiện; cái gì tuy có lợi cho cá nhân nhưng lại có hại cho tập thể, cộng đồng, cho nhân dân, cho đất nước thì phải hết sức tránh và kiên quyết không thực hiện.
Để việc thực thi công vụ đạt kết quả theo kế hoạch đề ra, yêu cầu phải: Thứ nhất, ngoài điều kiện vật chất, tài chính, tinh thần, không gian, thời gian hợp lý, cán bộ, công chức được trao quyền hạn nhất định (quyền hạn tương ứng để thực hiện tốt nhiệm vụ được giao). Quyền hạn là yếu tố cần thiết để thực hiện nhiệm vụ, được trao cho một hay một số cán bộ, công chức thực hiện. Tuy nhiên, như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: Quyền hạn phải được trao đúng người, đúng việc và đúng lúc; nếu trao quyền cho người thiếu năng lực, “thiếu lương tâm”, không kịp thời thì có thể không mang lại kết quả mong muốn, thậm chí quyền lực bị lợi dụng, lạm dụng để làm những việc sai trái, vì mục đích không trong sáng, trở thành “sâu mọt của dân”. Thực tế các vụ án tham nhũng bị xử lý vừa qua cho thấy, đa số cán bộ, không ít người có chức vụ cao, đã suy thoái tư tưởng, tha hóa đạo đức, đã sử dụng quyền lực không đúng, thậm chí lợi dụng quyền lực được giao để làm những việc trái pháp luật nhằm thu lợi bất chính, làm giảm uy tín lãnh đạo của Đảng, hiệu lực quản lý của Nhà nước. Thứ hai, phải thực hiện nghiêm túc việc kiểm tra, giám sát, đánh giá kết quả thực thi công vụ, thực hiện trách nhiệm, quyền hạn được giao và những vấn đề liên quan đến giải quyết công vụ, thực hiện chuẩn mực đạo đức công vụ, quy tắc ứng xử, quy chế làm việc của cấp ủy, cơ quan, đơn vị.
Kiểm tra, giám sát là một trong những chức năng lãnh đạo của Đảng. Đảng ta chỉ rõ: “Muốn lãnh đạo tốt, … phải tăng cường việc kiểm tra, xem xét để kịp thời phát hiện những kinh nghiệm thành công hoặc thất bại mà bồi bổ cho công tác lãnh đạo của mình. Lãnh đạo mà không kiểm tra thì lãnh đạo sẽ trở thành quan liêu”. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng khẳng định: “... Khi đã có chính sách đúng, thì sự thành công hoặc thất bại của chính sách đó là do nơi cách tổ chức công việc, nơi lựa chọn cán bộ và do nơi kiểm tra. Nếu ba điều ấy sơ sài, thì chính sách đúng mấy cũng vô ích”. Vì vậy, Người chỉ rõ: "Muốn biết các nghị quyết có được thi hành không, thi hành có đúng không; muốn biết ai ra sức làm, ai làm qua chuyện, chỉ có một cách là khéo kiểm soát (tức là công tác kiểm tra, giám sát đối với đảng viên, tổ chức đảng). Kiểm soát khéo bao nhiêu khuyết điểm lòi ra hết, hơn nữa kiểm tra khéo về sau khuyết điểm nhất định bớt đi". Nếu công tác kiểm tra, thanh tra, đánh giá thực thi công vụ một cách thường xuyên, khách quan, công tâm thì “Bao nhiêu tình hình, bao nhiêu ưu điểm và khuyết điểm, bao nhiêu cán bộ chúng ta đều thấy rõ”. Do đó, công tác kiểm tra, giám sát là khâu rất quan trọng và là nhiệm vụ thường xuyên của cấp ủy, tổ chức đảng và ủy ban kiểm tra các cấp; đồng thời, là một bộ phận rất quan trọng trong công tác xây dựng Đảng cũng như trong toàn bộ công tác lãnh đạo của Đảng.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, "Muốn kiểm soát có kết quả tốt phải có hai điều: Một là, việc kiểm soát phải có hệ thống, phải thường làm. Hai là, người đi kiểm soát phải là người rất có uy tín", nghĩa là cán bộ làm nhiệm vụ kiểm tra, thanh tra phải có phẩm chất đạo đức trong sáng, năng lực, trình độ chuyên môn phù hợp; có bản lĩnh chính trị vững vàng; phải trung thực, công tâm, khách quan... có vậy thì việc kiểm tra, thanh tra mới hiệu quả. Mục đích của kiểm tra, thanh tra, giám sát của đoàn hay chức danh được phân công là đánh giá được đúng thực chất, khách quan điểm mạnh, điểm yếu của đối tượng kiểm tra, thanh tra, đưa ra những kết luận chính xác về thực thi công vụ của tổ chức và cá nhân công chức và những vấn đề có liên quan đến thực thi công vụ (việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được phân công; thực hiện kỷ luật, kỷ cương hành chính; việc tuân thủ nội quy, quy chế của cơ quan, đơn vị; việc thực hiện các quy tắc ứng xử của cán bộ, công chức; việc triển khai thực hiện các chỉ đạo, nhiệm vụ của các cơ quan, đơn vị khi được lãnh đạo giao ...), sẽ góp phần xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh; phục vụ việc tổng kết thực tiễn, nhân rộng những nhân tố mới, bổ sung, hoàn thiện và phát triển đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; chống tư tưởng bảo thủ, trì trệ, cục bộ, bản vị, chống quan liêu, tham nhũng, tiêu cực; giữ vững kỷ cương, kỷ luật của Đảng; phòng ngừa, ngăn chặn sự suy thoái về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên, bảo vệ quan điểm, đường lối của Đảng, tránh các nguy cơ sai lầm về đường lối, quan liêu, xa dân.
Để có kết quả kiểm tra, thanh tra đúng đắn, trung thực, khách quan, Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu: Phải “thị sát tận nơi, xem tận chỗ…” để nắm thông tin, tình hình; thẩm tra, xác minh, phân tích, đánh giá để kết luận vụ việc khách quan, chính xác (chứ không phải ngồi bàn giấy chờ người ta báo cáo, hoặc cũng xuống địa phương, cơ sở nhưng cũng chỉ nghe báo cáo, giải trình...). Có như thế “mới biết rõ cán bộ và nhân viên tốt hay xấu. Mới biết rõ ưu điểm và khuyết điểm của các cơ quan. Mới biết rõ ưu điểm và khuyết điểm của các mệnh lệnh và nghị quyết", mới biết rõ nguyên nhân để sửa chữa; cũng như người thầy thuốc phải bắt đúng bệnh mới bốc thuốc được.
Thời gian qua, nhiều tổ chức đảng, chính quyền, địa phương, cơ quan làm tốt công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát và đánh giá nghiêm túc việc thực hiện nghị quyết, chủ trương của Đảng, pháp luật nhà nước, của cấp ủy, chính quyền địa phương và quy định của cơ quan; công tác nhận xét, đánh giá đảng viên, cán bộ, công chức hằng năm được thực hiện định kỳ theo quy định, qua đó, đã thực hiện theo quy định pháp luật về công tác cán bộ (khen thưởng, đề bạt, quy hoạch; xử lý hoặc kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý các hành vi vi phạm pháp luật, vi phạm đạo đức công vụ theo quy định của pháp luật...) góp phần tích cực trong việc ngăn chặn, phòng ngừa tiêu cực, xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức ngày càng hoàn thiện về số lượng và chất lượng, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ được giao.
Tuy nhiên, công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát hoạt động công vụ vẫn tồn tại những hạn chế. Còn nhiều địa phương, cơ quan, đơn vị thực hiện kiểm tra, thanh tra, giám sát hoạt động công vụ còn nặng tính hình thức, nên chưa phát hiện, chấn chỉnh, xử lý kịp thời những hạn chế và vi phạm pháp luật, vi phạm kỷ cương, kỷ luật trong thực thi công vụ của địa phương, cơ quan quan và của cán bộ, công chức, đặc biệt là tình trạng thời gian gần đây có một bộ phận cán bộ, công chức né tránh, đùn đẩy công việc; sợ sai, sợ trách nhiệm, không dám tham mưu, đề xuất xử lý công việc, không quyết định xử lý các công việc thuộc thẩm quyền. Biểu hiện phổ biến của tình trạng này là né tránh những việc khó, phức tạp, nhạy cảm trong thực thi công vụ và giải quyết thủ tục hành chính cho người dân, doanh nghiệp; chậm trễ giải quyết, để tồn đọng công việc; trả lời, hướng dẫn không rõ quan điểm, chính kiến của tổ chức, đơn vị mình; đẩy việc; hỏi xin ý kiến những vấn đề thuộc thẩm quyền của mình; lạm dụng việc lấy ý kiến phối hợp để né tránh trách nhiệm. Hệ quả của tình trạng này là dẫn đến quá trình xử lý công việc bị kéo dài, gây lãng phí thời gian, nguồn lực, cơ hội phát triển, làm giảm hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, gây cản trở công tác chỉ đạo, điều hành của chính quyền các cấp cho sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương và của đất nước.
Những hạn chế trên có cả nguyên nhân chủ quan và khách quan, trong đó, chủ yếu là: (1) Nhận thức của một số cấp ủy, người đứng đầu và cán bộ, đảng viên về vai trò, vị trí, tầm quan trọng của công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát chưa cao, do đó việc thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, thanh tra, giám sát đôi lúc còn hình thức, chiếu lệ, thiếu chủ động, nhất là đối với những lĩnh vực nhạy cảm, phức tạp; một số cấp ủy, lãnh đạo khi tiếp nhận sự kiểm tra, thanh tra, giám sát thiếu hợp tác. (2) Tâm lý ngại đụng chạm, thiếu bản lĩnh khi thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, giám sát, dẫn đến nể nang, né tránh, ngại va chạm, chưa nói thẳng, nói thật, thậm chí cán bộ “nhận lót tay” của đối tượng để bao che, dung túng cho những hành vi sai trái, vi phạm quy định của Đảng, pháp luật nhà nước khi tiến hành kiểm tra, thanh tra, giám sát, dẫn đến báo cáo kết quả sai sự thật, dung túng cho hành vi tham nhũng, lãng phí, tiêu cực trong cán bộ, đảng viên. (3) Còn tình trạng sợ mất thành tích chung của đảng bộ, chi bộ, cơ quan, đơn vị nên việc tự kiểm tra, tự soi, tự sửa của địa phương, cơ quan, đảng viên chưa nghiêm túc, thậm chí có nơi làm sơ sài, chiếu lệ để báo cáo; không kiên quyết xử lý tổ chức đảng và cán bộ, đảng viên vi phạm. Thậm chí, người đứng đầu một số ngành, địa phương, cơ quanvi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, buông lỏng sự lãnh đạo, quản lý hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn được giao, nhưng đã không “buông” với lợi ích dành cho riêng mình, thậm chí tìm cách hợp thức hóa trách nhiệm chung cho tập thể, che giấu động cơ vụ lợi cá nhân, gây thiệt hại cho Nhà nước, nhân dân và doanh nghiệp. (4) Việc hướng dẫn, theo dõi, kiểm tra, giám sát, đánh giá của cấp ủy và lãnh đạo cấp trên đối với những hạn chế của tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị cấp dưới chưa tốt... Vì vậy, như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Chín phần mười khuyết điểm trong công việc của chúng ta là vì thiếu sự kiểm tra”.
Để khắc phục tình trạng trên, nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát và đánh giá nghiêm túc trách nhiệm thực thi công vụ của cơ quan, cán bộ, công chức, thời gian tới, các cấp ủy, người đứng đầu cơ quan, đơn vị cần thực hiện một số việc trọng tâm sau:
Thứ nhất, thực hiện thường xuyên công tác tuyên truyền,nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cán bộ, đảng viên, công chức, nhất là người đứng đầu cấp ủy, cơ quan trong việc chủ động, tích cực thực hiện đầy đủ nhiệm vụ, quyền hạn được giao; thực hiện nghiêm túc nghị quyết, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước, gắn với trách nhiệm nêu gương trong học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh và trách nhiệm nêu gương trong tự soi, tự sửa để hoàn thiện nhân cách, nâng cao bản lĩnh chính trị trong thự thi công vụ, vì lợi ích của Đảng, của Tổ quốc và của nhân dân. Thực hiện nghiêm túc các chỉ thị, công điện của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường kỷ luật, kỷ cương trong cơ quan hành chính nhà nước và trong xử lý công việc được giao.
Thứ hai, huy động cả hệ thống chính trị thực hiện các giải pháp mạnh mẽ, quyết liệt, hiệu quả với quyết tâm đẩy lùi nhận thức trong một số cán bộ, công chức “không làm thì không sai” khi thực thi công vụ - một loại “tự diễn biến”, cản trở nghiêm trọng sự phát triển. Đồng thời, tiếp tục rà soát, mạnh dạn cắt giảm tối đa thủ tục hành chính hay tự đặt ra những thủ tục mới trái thẩm quyền gây phiền hà cho người dân và doanh nghiệp. Thực hiện chặt chẽ công tác quản lý nhân sự, nhất là đánh giá, phân loại chất lượng đảng viên, cán bộ, công chức theo vị trí việc làm và bằng kết quả cụ thể. Sử dụng hiệu quả kết quả đánh giá, phân loại này làm căn cứ bố trí, sử dụng, bổ nhiệm, khen thưởng, kỷ luật đảng viên, cán bộ, công chức. Kịp thời miễn nhiệm, cho từ chức, thay thế, điều chuyển cán bộ hạn chế năng lực lãnh đạo, không đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ đề ra; xử lý trách nhiệm người đứng đầu nếu trong cơ quan, đơn vị, địa phương còn xảy ra tình trạng cán bộ, công chức tham nhũng, tiêu cực, né tránh, đùn đẩy, làm việc cầm chừng, sợ trách nhiệm không dám làm.
Thứ ba, việc bố trí cán bộ kiểm tra, thanh tra, giám sát phải được đào tạo cơ bản về chuyên môn nghiệp vụ, trong sáng về đạo đức, có đủ bản lĩnh, không ngại đụng chạm, thẳng thắn, trung thực, khách quan, công tâm, nghiêm túc, không ích kỷ, hẹp hòi, định kiến, nhưng phải thấu tình, đạt lý trong quá trình thực thi công vụ… Phải xây dựng những quy định cụ thể để bảo vệ những cán bộ này nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát của tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị, góp phần xây dựng Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, hiệu lực, hiệu quả trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Thứ tư, tăng cường vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, trước hết là Ban Thường vụ cấp ủy, người đứng đầu cơ quan, đơn vị đối với công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát hoạt động công vụ, nhất là đối với những lĩnh vực dễ phát sinh tham nhũng, tiêu cực, những vấn đề bức xúc, dư luận xã hội quan tâm ở địa phương, cơ quan, đơn vị nhằm đảm bảo các chủ trương, quyết định của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước được thực hiện nghiêm túc, hiệu quả trong thực tế, củng cố niềm tin của nhân dân, doanh nghiệp đối với sự lãnh đạo của Đảng, quản lý, điều hành của Nhà nước.
Công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát là khâu rất quan trọng và là nhiệm vụ thường xuyên của cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị và ủy ban kiểm tra, cơ quan thanh tra các cấp; đồng thời, là một bộ phận rất quan trọng trong công tác xây dựng Đảng, xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. Trước yêu cầu khách quan và tình hình thực tế công tác đổi mới, xây dựng, chỉnh đốn Đảng đòi hỏi các tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị cần coi trọng tính nghiêm túc, hiệu quả công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát trong nội bộ Đảng và chịu sự giám sát của nhân dân, có vậy sẽ giúp cho việc ngăn chặn sự suy thoái về tư tưởng chính trị, phẩm chất đạo đức, lối sống, tình trạng quan liêu, tham nhũng, tiêu cực trong đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức; tăng cường kỷ cương, kỷ luật của Đảng, ngăn ngừa các nguy cơ của Đảng cầm quyền./.
Kiên Trung